Limburg: Twee oevers, één rivier.

Dicht bij huis, nog dwingender... Een stukje over de Nederlands-Belgische grens: een korte geschiedenis van hoe 'Limburg' 'Limburgen' werd. En een pleidooi om de grenzen verder af te breken. Of hoe Maastricht zo dicht bij is, maar ook nog zo ver hier vandaan.

Wat we zelf doen, doen we beter!

1830/1831 De Belgische Opstand

Ik vervloek en ik bemin de koppigheid van Baron Dibbets. Lag het niet aan de standvastigheid van die garnizoenscommandant, Limburg was vandaag groter geweest en ik had geen reden gehad te schrijven wat ik nu schreef. Maastricht was dan waarschijnlijk Belgisch geweest. Er was geen grens tussen mij en mijn favoriete stad (na Hasselt, uiteraard). Anderzijds... Als Maastricht een Belgische  stad was geweest, het was niet het Maastricht geworden dat het vandaag is. En mijn vriend, afkomstig uit Twente, was nooit zo zuidelijk komen wonen, waardoor ik hem waarschijnlijk nooit had ontmoet. Maar ik dwaal af...

In 1830 besliste men overal in Limburg, dus in Hasselt én in Roermond, In Tongeren én in Sittard om aan te sluiten bij de Belgische Revolutie. Overal... Behalve in Mook en in Maastricht, waar garnizoenen gelegerd waren. In garnizoensplaats Maastricht was het met name Dibbets die er voor gezorgd heeft dat er aan de Nederlandse kroon werd vast gehouden. Aangemaand door de ontwikkelingen tijdens de Tiendaagse Oorlog, trok men internationaal 'nieuwe' grenzen voor het jonge België. In 1839, bij de ondertekening van het Verdrag van Londen (gebasseerd op de XXIV artikelen uit 1832), werd er een grens getrokken tussen het Limburg van Maastricht en het Limburg van Hasselt. Het standvastige Maastricht zou, gewoon, Nederlands blijven.

(Aan de bijzondere staatsrechtelijke positie die Nederlands-Limburg en Luxemburg als deel van Duitse Bond krijgen in 1839/'40, wordt hier - gemakkelijkheidshalve - geheel voorbij gegaan wegens weinig relevant. Mijn excuses als ik u hiermee op uw honger zitten laat.)

Of toch niet?

1841-1914 Benelux avant la lettre

Al in 1841 begint de geschiedenis van de Benelux, een gebied dat tot 1830 nog onder één vorst viel (Onder Willem I, koning van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, was Luxemburg door personele unie met de Nederlanden verbonden), werd er door de Luxemburgers (tijdens de Revolutie nog massaal aangesloten bij België) aan hun groothertog, Willem I der Nederlanden, gevraagd om een verdrag met België, aangevuld met een economische unie met Nederland. België lag immers tussen henzelf en het koninkrijk in. Alle partijen zouden door een dergelijk verdrag economisch winnen. Nochtans werd pas in 1863 een 'Handels- en Scheepvaartverdrag' ondertekend. Hoewel beide landen aangaven een douane-unie te wensen, werd hier door allerlei omstandigheden niet aan gewerkt tot er in 1907 een Nederlands-Belgische parlementaire commissie werd ingesteld van 58 leden om de kwestie te bekijken. (We merken op dat Luxemburg met de dood van Willem III niet meer werd geregeerd door de Oranje-Nassau's maar door het huis Nassau-Weilberg. Dankzij de Salische erfopvolging die er in Luxemburg nog gold, kon koningin Wilhemina immers geen aanspraak maken op het groothertogdom.) Echter... In 1914 - politiek kent een trage loop - komt de Eerste Wereldoorlog roet in het eten gooien.

1919-'20 Straf voor 'Duitsgezind' Nederland?

Toen keizer Willem II naar Nederland was gevlucht en 'den Duits' verdreven was uit alle voorheen bezette gebieden van de Entente, werd er in Versailles, bij Parijs, druk onderhandeld over wie waar recht op had of net wie wat zou moeten gaan betalen. Het was in die sfeer dat bepaalde stromingen binnen België een hernieuwde poging zou ondernemen om niet alleen Nederlands-Limburg maar ook Zeeuws-Vlaanderen te annexeren. (Twee gebieden, trouwens, waarvan de inwoners door Nederlanders overigens tot op de dag van vandaag 'Reservebelgen' worden genoemd, vanwege het feit dat ze geografisch dichter aansluiten bij België dan de rest van Nederland.) Nederland moest immers gestraft worden voor haar Duitsgezindheid! Een annexatie van deze twee gebieden door de Belgische staat was een gepaste sanctie. Neen, men was de prikkeldraden langs de gehele lengte van de Belgisch-Nederlandse grens om vluchtelingen tegen te houden zeker nog niet vergeten!

In Nederlands-Limburg werd het nieuws gemengd onthaald. Sommigen steunden, al dan niet openlijk, de Belgische eisen. Zo ook Henri Groenendael, lid van de Tweede Kamer voor het katholieke RKSP, dat Groenendael prompt royeerde als lid.

1944/1958 De Benelux

In de Lage Landen zijn we altijd voorlopers geweest. Ver voor de euro was er de koppeling van de Belgisch-Luxemburgse frank met de Nederlandse gulden. Ver voor Schengen was er de Benelux Economische Unie. Voor het verkeer tussen Hasselt en Maastricht, tevens "geboorteplaats van de EU", een niet mis te verstaan voordeel.

BLUE

In 1921 werd de Belgisch-Luxemburgse Economische Unie opgericht, kortweg BLUE (soms ook: Belux). Vermits deze unie naast een douane-unie ook een muntunie was werden van 1921 tot 1935 en van 1944 tot aan de euro de Luxemburgse en de Belgische franken aan elkaar gekoppeld.

Tussen 1935 en 1941 was de verhouding 1 BEF / 0,8 LEF en tussen 1941 en 1944 betaalde men - zoals in heel bezet Europa - met de Duitse 'Reichsmark'. Tevens hanteerde men in België tussen 1926 en 1944 ter onderscheiding van de Franse Frank ook de Belga die 5 BEF waard was.

Het oorspronkelijke BLUE-verdrag werd afgesloten voor een periode van 50 jaar. In 1972, 1982 en 1992 werden er daarom telkens tienjarige verlengingen getekend. Sinds 1995 maken beide landen gescheiden lopende rekeningen. Door Europese regelgeving kwamen er in 1999 ook gescheiden handelsstatistieken.

Veel van de bepalingen van BLUE werden overgenomen in EU-verdragen. Desondanks werd in 2002 het verdrag vernieuwd. Sinds datzelfde jaar maken beide landen ook gescheiden kapitaal- en financiële rekeningen op.

Benelux (Economische) Unie

Toen de Duitsers de wereld in 1939 onder de leiding van Hitler een tweede maal opschrikte, vluchtten zowel de Belgische als de Luxemburgse en Nederlandse regeringen naar Londen. Daar sloten ze in 1943 een monetaire unie en in september 1944, de Bevrijding was toen in volle gang, de douane-unie met een vrij intern verkeer van goederen en een gemeenschappelijk grensbeleid. .Er kwam ook een uniform buitentarief voor handel dat het laagste van Europa was.

In 1958 werd de Benelux een economische unie (Benelux Economische Unie). Waar het douaneverdrag bilateraal was (tussen BLEU en Nederland), daar werd er dit maal een multilateraal verdrag (tussen België; Luxemburg en Nederland) gesloten. Dankzij dit verdrag werd er een vrij verkeer van goederen, personen, kapitalen en diensten mogelijk in de lidstaten de unie. De weg tussen Hasselt en Maastricht lag weer open!

(Het verdrag van 1958 trad in werking op 1 januari 1960 en dit voor een periode van vijftig jaar. Daarna wordt het stilzwijgend verlengd per tien jaar. In 2008, twee jaar voor dit voor het eerst zou gebeuren, werd in Den Haag overeengekomen dat vanaf 2012 de officiële naam van de unie zou worden ingekort tot Benelux Unie en dat de lidstaten verder ook zullen samenwerken daar waar de EU (nog) niet in samenwerking voorziet. In tegenstelling tot het oude verdrag, is dit nieuwe (raam)verdrag van onbepaalde duur.)

Samenwerking: Over de grenzen heen

1991 Maas-Rijn

Vrij over een grens kunnen, dat is één zaak. Eenheid en gelijk beleid, da's een ander paar mouwen. Sinds 1976 is er een Europese werkgroep actief in dit gebeid, dat naast de provincie Limburg ook het oude, gelijknamige hertog omvat. Sinds 1991 heeft EMR een juridisch statuut. EMR werkt rond acht beleidsdomeinen, nl. economische ontwikkeling, kennisinstituten, arbeidsmarkt & opleiding, cultuur & toerisme, gezondheid, veiligheid, mobiliteit & infrastructuur, klimaat & energie.

De euregio is de motor van een hele hoop samenwerkingen. Zo is er de Transnationale Universiteit Limburg (tUL) met standplaatsen in Maastricht (UM), Hasselt (UH) en Diepenbeek (UH), er is Maastricht-Aachen Airport, EUprevent (gezondheidszorg) en diverse culturele en toeristische activiteiten. Ook de Groenmetropool, de voormalige Mijnstreek ligt in EMR met uithoeken in Beringen, Heerlen, Düren en Luik.

2008 Limburgcharter

Ondanks alle politieke spelletjes, ondanks oorlogen en crisissen hebben beide Limburgen elkaar nooit écht losgelaten. In 2009 - op de vooravond van de 170e verjaardag van de scheiding - ondertekenden de gouverneurs van beide provincies op het stadhuis van Hasselt dan ook het Limburgcharter. "Na 170 jaar formele scheiding is het tijd om als één Limburg op te treden binnen Europa en de Euregio Maas-Rijn," zo klinkt het. Het charter stelt - naast de engagementsverklaringen om intensiever samen te werken op diverse domeinen - ook voor dat we voortaan niet meer van Belgisch- en Nederlands-Limburg spreken, maar van West- en Oost-Limburg. Daarnaast werd ook een gezamenlijk beeld voorgesteld: een rode veelhoek, gelijkend op zowel een L, als een kus of een hart.

Vandaag de dag, bijna vijf jaar na datum, wordt er van het charter slechts sporadisch nog gesproken. Maar de banden tussen beide provincies, die kan men niet ontkennen of verloochenen. Het Limburggevoel bestààt, zo wijst onderzoek uit. En ruim 80% van de Limburgers aan weerszijden van de Maas wil meer samenwerken met de buren. Maar...

2013, '14, '15,... De blik op Morgen

2013 Eens een grens...

Ik ben een grote fan van het Europees project en grenzen vind ik maar niets. Als internationaal secretaris van Animo Limburg ben ik één van de voornaamste aanspreekpunten van JS Limburg in ons land. We zien elkaar vaak en komen niet zelden bij elkaar over de vloer. Gezelligheid, weet je wel?

Toch kost het me haast evenveel tot meer om naar mijn vriend te reizen (€ 1,80 prepaid of € 3,- contant met De Lijn van Hasselt station naar Maastricht station en nog eens € 2,50 voor de Veoliabus) als het me kost om naar de andere kant van het land (pakweg Oostende) te reizen (€5,- met een Go Pass). Ik kan ook beter naar De Panne bellen, of naar Aarlen. Naar Maastricht telefoneren kost me immers handenvol geld. Ik ben dan ook vreselijk dankbaar dat communicatie via het internet me een pak minder kost.

Ook grensarbeid is, ondanks de diverse verdragen en akkoorden, nog geen evident iets. En dat openbaar vervoer waarvan ik daarnet de prijs op de korrel nam? Daar moet extra in worden geïnvesteerd. Maak vrij verkeer eens écht mogelijk. Ook met het 'OV'.

2014 Een blik op morgen.

Momenteel voert Maastricht volop campagne in de race naar cultureel hoofdstadschap van de EU in 2018. Het is in dat jaar naast Malta in het najaar ook aan Nederland in het voorjaar om deze stad aan te dragen. In de running naast Maastricht zijn ook nog Eindhoven en Leeuwarden. Indien Maastricht wint, dan wordt ineens heel de Euregio mee op de kar getrokken. De Maastricht 2018-bid ('Via2018') wordt dan ook door alle MHHAL-steden (Maastricht, Hasselt, Heerlen, Aachen, Luik), door Eupen en een hele trits andere steden uit de regio onderschreven.

Ook het Belgisch openbaar vervoer doet een duit in het zakje. Dankzij het Spartacusplan, dat Limburg beter moet ontsluiten, is er aandacht voor verbindingen met Nederland. De eerste van drie lightrails zal dan ook rijden tussen Hasselt en Maastricht. In Nederland is men overigens ook bezig met de treinverbinding naar Aachen.

Dit weekend nog, komen de jonge socialisten uit de gehele EMR samen in Maastricht, wieg van de EU. Animo Limburg, JS Limburg, Jusos Aachen/NRW en MJS Liège zitten samen om na te denken over het Europa van morgen, de toekomst van de Euregio in het bijzonder. Morgen begint vandaag... (Of ja: zaterdag.)

Grenzeloze liefde

Uiteindelijk ben ik Dibbets dankbaar. Zonder hem was Maastricht nu misschien wel Belgisch geweest. Het was niet de stad die het vandaag is. En vooral: was mijn vriend dan wel naar daar verhuist? Had ik hem wel ontmoet dan, daar op dat voetbaltoernooi in Kerkrade van JS Zuid-Limburg? Was hij dan wel voor mij wat ik hopelijk ook voor hem? Het zijn de vreemde bochten in de geschiedenis die bergen tussen ons in proberen te gooien, die er tegelijkertijd ook voor zorgden dat we elkaar tegen kwamen.

Maar ze hebben hun taak gedaan nu, die grenzen. Tijd om de staten te ontmantelen en samen te werken. De oude vormen en gedachten aan de kant schuiven, dat is nu de boodschap. Internationale solidariteit. Niet alleen voor al die mensen die het nodig hebben. Voor één keer ook eens gewoon voor mezelf. Noem me een opportunist maar... Ik wil dichter bij de jongen van wie ik houd kunnen zijn. Niet morgen. Zelfs niet vandaag. Gisteren al!

Meer geschiedenisles? http://www.canonvanlimburg.nl
Meer Benelux? http://www.benelux.int/
Meer Euregio? http://www.euregio-mr.com
Meer Via2018? www.via2018.eu