Over kunst - Over kunstenaars

Gisteren, in een mij voorheen onbekende vlaag van Nieuwjaarsnostalgie, zette ik tijdens de grote feestvoorbereidingen een Nieuwjaarsconcert op als achtergrondgeluid. Een beetje vroeg, aangezien het nog niet echt Nieuwjaar was, maar ach... Het was zeer genietbaar. Vanavond, na het bekijken van een interview met Stephen Fry uit 2013, werd ik aangezet tot het luisteren naar Schumann en Wagner. En het heeft toch wat losgemaakt.

Afbeeldingsbron: Wikimedia

Allereerst... Wie het interview met Fry in de 'Late Late Show' wil bekijken, kan de aflevering in kwestie hier terug vinden. De passages die me aanmaanden tot het luisteren naar muziek gingen over het contrast tussen 'het beroerd worden door Wagners muziek' en 'Wagners ideeën'. (Het luisteren naar Schumann kwam voort uit datzelfde gesprek, wanneer Fry een herinnering verteld van een vrouw die in Auschwitz een bepaald stuk voor Mengele speelde. Meer 'on a side track'...)

Maar dus... Verder gaand op wat er gezegd werd: het is bevreemdend een kunstwerk zo waanzinnig te appreciëren, wetende wat voor iemand een muziekstuk schreef. Zeker als we teruggrijpen naar wat Fry zelf (in hetzelfde interview) zegt over Tchaikovsky en kunst als uiting van iemands wezen. En nu niet dat ik mezelf als héél groot woordkunstenaar beschouw, maar ik heb toch enige voeling met letters en woorden en met de volgorde waarin ik ze plaatsen wil. Het nodigt dus toch ook uit tot een zekere vorm van (zelf)reflectie.

Wanneer ik iets op papier zet dan is dat (vaak) heel wat minder omfloerst. Uit woorden is het ietwat eenvoudiger om een idee af te leiden omdat de denktaal van de meeste mensen bestaat uit diezelfde woorden. Ze bieden een kader, een kapstok die we vrij vlot vertalen kunnen. En toegegeven... Enige context over een schrijver is soms nodig, maar dan nog. (Of vertaal ik woorden beter dan muziek omdat ik er zelf zodanig meer mee geoefend ben? Maar goed, dat is een vraag voor een andere keer.) Maar...

Ik ben iemand met een nogal sterke ideologische basis. Een onderbouw die sterk doorspreekt in mijn dagelijks handelen en in mijn denken. Ongetwijfeld sijpelt die ook meer dan een beetje door in wat ik schrijf. En dan heb ik het niet over de non-fictie. Ik heb het niet over blogteksten zoals deze die ik op papier kwak als ik daar even de aandrang toe voel. Laat ons kijken naar de meer omfloerste zaken: poëzie, verhalen, dat soort gekribbel.

Mijn ideologisch kader is sterk uitgesproken. Quasi-iedereen weet wel zo ongeveer waar ik sta. Ik verbaliseer mijn ideeën, ik neem zelden een blad voor de mond. Maar stel... Stel dat ik ideologisch volledig mis zit. Hoe overtuigd ik ook ben van mijn denken en hoe helder ik mijn wereldbeeld ook denk te hebben... Stel dat ik de bal volledig missla. Door welke bril zal men over pakweg honderd jaar dan kijken naar wat ik neerpende? (Uiteraard: gesteld dat iemand zich de moeite zou getroosten om die dingen te lezen. Ik ben - op dat ene gedicht na - geen gepubliceerd schrijver of bekend persoon.)

En wat met de boeken die ik lees? Wat met de beeldhouwwerken die ik bewonder? Wat met de muziek die ik dagelijks mee kweel? In welke mate is het belangrijk wat voor iemand aan de basis ligt van al die dingen? In welke mate moeten we ons bewust zijn van iemands achtergrond wanneer we een formidabel schilderij van diens hand bekijken? Is het bijvoorbeeld belangrijk te weten wat Rubens dacht? In welke mate weerklinkt een dieper verhaal doorheen wat de gebroeders Grimm verzamelden? Hoe relevant was het privéleven van een Presley of een Jackson?

Ik vind het ideologisch belangrijk dat sprookjes en vertellingen een divers beeld meegeven. Dat het niet enkel gaat om stiefmoeders. Dat er wel eens twee papa's samen opduiken. Dat het ook eens gaat om Fatima. Dus kan ik dan stellen dat ik - althans voor geschreven taal en tenminste gedeeltelijk - veel aandacht heb voor ideologische keuzes van een schrijver? Maar hoe zit dat dan met Wagner wanneer ik luister naar zijn Nevelingenring? En dan hebben we het nog niet eens over hoe men vijftig jaar na Wagner om ging met zijn werk... Wat doet dat met mij als bewuste luisteraar? En hoe bewust ik ook ben... In welke mate doet dat er toe wanneer ik luister?

In de teksten van de liedjes van One Direction stoort het me af en toe welk beeld de vier/vijf heren ophangen. Moet ik dan met muziek ook anders omgaan? Of kan muziek 'minder kwaad' omdat het geen verbale vorm is, omdat het wel verhalen verteld, maar die interpreteerbaar zijn door de luisteraar. Ze zijn niet expliciet. Ze spreken wel, maar waar dan juist van?

Hoe het ook zij... Op de eerste dag van dit nieuwe jaar heb ik al ineens een pak materiaal verzameld om de komende tijd mee aan de slag te gaan. En ja: honger en oorlog zijn dringendere zaken. Maar al te vaak vergeten we de culturele achtergrond waaruit deze symptomen voort komen. Zal muziek in 2016 de wereld gaan redden? Waarschijnlijk niet. Maar dat zal me niet tegenhouden om er over na te denken.

Prettige feesten allemaal. Dat 2016 vrolijk en gezond en liefdevol moge zijn.
En dat jullie me op tijd weten te zeggen wanneer mijn gezwets en mijn herkauw toch weer eens doorslaan! (xoxo)